Khi chưa có máy dự báo thời tiết, radar khí tượng hay ứng dụng điện thoại thông minh, ông bà ta vẫn đoán biết nắng mưa, giông bão bằng chính sự quan sát tỉ mỉ và kinh nghiệm sống ngàn đời. Bài viết này sẽ điểm lại những kinh nghiệm dân gian về thời tiết đã và đang được lưu truyền trong đời sống người Việt, kèm theo giải thích khoa học.
Nội dung tóm tắt
Những kinh nghiệm dân gian về thời tiết chính xác nhất
Chuồn chuồn bay thấp thì mưa, bay cao thì nắng
Câu nói quen thuộc này thường được các cụ truyền lại khi quan sát côn trùng vào đầu ngày. Theo kinh nghiệm dân gian:
- Nếu chuồn chuồn bay là là mặt đất, khả năng cao hôm đó sẽ có mưa.
- Nếu bay cao vút trên không, trời sẽ nắng đẹp.
- Nếu bay trung bình, có thể trời nhiều mây, râm mát.
Giải thích khoa học: Trước khi mưa, độ ẩm không khí tăng cao, khiến cánh chuồn chuồn bị nặng, buộc chúng bay thấp. Đồng thời, muỗi – nguồn thức ăn của chuồn chuồn cũng bay thấp khi độ ẩm tăng, nên chuồn chuồn bay xuống để săn mồi.
Mây kéo từng đàn, chắc mưa không chậm
Người xưa thường nhìn mây để đoán mưa, và họ không sai. Câu này hàm ý: nếu trời đột ngột xuất hiện mây đen từng cụm lớn, kéo dày như đàn trâu đàn bò, khả năng mưa sắp đến là rất cao.
Kèm theo đó, nếu có gió nhẹ hoặc gió đổi hướng, thì mưa thường đến trong vòng 30 phút đến vài tiếng.
Nắng mồng một, mồng hai – cả tháng chẳng mưa giọt nào
Câu ca này nói về hiện tượng thời tiết đầu tháng âm lịch. Theo quan niệm xưa:
- Nếu ngày mồng một và mồng hai trời nắng đẹp, thì cả tháng âm lịch đó sẽ khô ráo.
- Ngược lại, nếu đầu tháng mưa, khả năng cao tháng đó sẽ ẩm ướt hoặc mưa nhiều.
Dù không chính xác hoàn toàn, nhưng đây là cách nông dân xưa dự đoán mùa vụ, lịch gieo trồng để tránh thời tiết xấu.
Sấm động trái mùa – coi chừng hạn hán
Người Việt xưa quan sát rất kỹ những trận sấm sét. Nếu sấm động trái mùa (tháng Chạp, tháng Giêng), dân gian cho rằng đó là dấu hiệu bất thường – dễ gây hạn hán, mất mùa.
Theo khí tượng học, sấm sét xuất hiện do nhiệt độ, độ ẩm và đối lưu khí mạnh, nên nếu xảy ra sớm hơn bình thường có thể phản ánh sự biến đổi khí hậu trong năm.
Sáng nắng, chiều mưa – là chuyện thường ở vùng quê
Dân gian gọi đó là hiện tượng “mưa nắng hai vai”, đặc biệt phổ biến ở vùng miền núi và Trung Bộ. Vào mùa hè, buổi sáng thường nắng gắt, nhưng đến chiều mây kéo nhanh, mưa rào bất chợt.
Hiện tượng này ngày nay được khoa học lý giải là do:
- Nhiệt độ mặt đất tăng cao vào buổi trưa
- Không khí bốc hơi nhanh, gặp gió lạnh từ trên cao gây mưa giông
Ếch kêu ồm ộp – trời sắp đổ mưa
Xem thêm:
- Chia sẻ mẹo dân gian giúp mẹ nhiều sữa không thể bỏ qua
- Tổng hợp mẹo chữa vàng da ở trẻ sơ sinh an toàn
Một trong những “nhà khí tượng học” được ông bà ta tin tưởng chính là ếch, nhái.
- Khi trời sắp mưa, độ ẩm tăng và áp suất không khí thay đổi.
- Ếch, nhái cảm nhận được điều này, sẽ kêu to vào buổi chiều hoặc tối.
Câu nói: “Ếch kêu uôm uôm – mưa dầm kéo đến” là lời nhắc nhở dân cày tranh thủ thu hoạch, che chắn cây trồng.
Mưa đêm thì mát, mưa ngày thì dai
Kinh nghiệm từ nông dân trồng lúa cho rằng:
- Mưa đêm thường nhanh tạnh, sáng hôm sau trời sẽ mát mẻ.
- Mưa ban ngày dễ kéo dài nhiều tiếng, thậm chí rả rích cả ngày.
Điều này giúp họ sắp xếp công việc đồng áng, tránh bị mắc mưa khi làm ngoài trời.
Trưa nắng chang chang – chưa chắc chiều không mưa
Đây là mẹo rất đúng vào mùa hè nhiệt đới ở miền Bắc và miền Trung Việt Nam. Có những ngày trời nắng gắt buổi trưa, nhưng đến chiều đột ngột có mưa rào, mưa giông.
Đây chính là hiện tượng mưa đối lưu, do sự chênh lệch nhiệt độ giữa tầng không khí thấp và cao tạo ra.
Dù khoa học ngày nay đã phát triển vượt bậc, nhưng những kinh nghiệm dân gian về thời tiết được Sachhoctro.com.vn chia sẻ trên đây vẫn giữ giá trị riêng trong đời sống người Việt, đặc biệt ở vùng nông thôn, miền núi. Đó không chỉ là kiến thức sinh tồn, mà còn là minh chứng cho sự quan sát tinh tế, gắn bó sâu sắc giữa con người và thiên nhiên.
Học hỏi và trân trọng những tri thức dân gian không chỉ giúp ta hiểu hơn về ông bà, mà còn là cách để sống gần gũi với tự nhiên hơn trong thời hiện đại.